此《梵藏汉英广本心经对勘》系至尊夏坝仁波切为便于藏汉四众弟子学习《心经》以及梵藏文，而于2008年7月慈悲制作。当时仁波切正从事于繁忙的翻译工作，却特意牺牲休息时间，抽出一晚完成了这份对勘，并嘱弟子校对。其切切悲心，使人感动不已。根据仁波切的教示，弟子整理出了此校排稿。其内容为梵、藏、汉、英四种语言的广本《般若波罗蜜对心经》的逐句对勘。每句经文的各行内容为：
第三行，梵文拉丁转写（根据Harvard-Kyoto转写系统）；
第五行，藏文拉丁转写（根据Wylie转写系统）；
第七行，英文。
校排过程中，对于梵文部分，改正了版本中的部分连声和拼写错误，在转写中以“-”符号拆分了复合词（如将Prajñāpāramitāhṛdayasutram写为Prajñā-pāramitā-hṛdaya-sutram）；对词间叠加字，也按惯例作了拆分处理（如etadavocat作etad avocat）。部分词间连声处以折线号标明，如athâyuṣman < atha + āyuṣman。
英文版中部分内容作了改动，如将gñā还原为jñā等。
欢迎大家致函提问与指正。电邮地址：forforbbs@126.com
2008年7月
修订说明
2009年7月
此《梵藏漢英廣本心經對勘》系根據至尊 夏垻仁波切為便於藏漢四眾弟子學習《心經》以及梵藏文而於2008年7月慈悲製作的梵藏漢對勘本擴充而成。其內容為梵、藏、漢、英四種語言的廣本《般若波羅蜜對心經》的逐句對勘。每句經文的各行內容為：第一行，梵文天城體；第二行，以藏文轉寫的梵文；第三行，梵文拉丁轉寫（根據Harvard-Kyoto轉寫系統）；第四行，藏文；第五行，漢文。第六行，英文。
對於藏文轉寫梵文部分，為便於讀者學習，一律按照梵文音節一一對應，故部分地方與流行的轉寫方式或有差異。如梵文mahā，按傳統寫為མཧཱ，而在此則寫為མ་ཧཱ。另外，在傳統的梵藏轉寫系統中，受尼泊爾影響，b常常替換v。本文除སརྦ仍遵古外，一律將梵文b轉寫為བ，將v轉寫為ཝ，以適合初學梵文者。英文版中部分內容作了改動，如將gñā還原為jñā等。
歡迎致函提問與指正。電郵地址：forforbbs@126.com
朱竞旻 关迪
2009年7月修訂1.5版
版本來源
1. F. Max Müller, Anecdota Oxoniensia (Aryan Series), vol. I, Part III.（底本）
3. 同上Vaidya所校略本《心經》（簡稱略本）
1. 李舞陽主編：《藏傳佛教禮贊祈願文》（རྒྱུན་འདོན་བསྟོད་སྨོན་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།），北京：中國藏語系高級佛學院、中國佛教文化研究所，1997年（底本）
漢文版
英文版
2. The Heart of the Perfection of Wisdom Sutra, translated by Ven. Thubten Tsultrim (George Churinoff), http://www.fodian.net/world/heart_sutra.pdf（此為藏-英譯本，有排版的藏英對照。）
【梵】ཨཱ་རྱ་བྷ་ག་ཝ་ཏཱི་པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཧྲྀ་ད་ཡ་སཱུ་ཏྲམ།།
【藏】༄༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་ག་བ་ཏཱི་པྲཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཧྲྀ་ད་ཡ།[②]
【漢】般若波羅蜜多心經
【梵】ན་མོ་བྷ་ག་ཝ་ཏྱཻ་ཨཱ་རྱ་པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཡཻ།།
【藏】།བཅོམ་ལྡན་འདས་མ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།
【英】Adoration to the Omniscient!
एवं मया श्रुतम्। एकस्मिन् समये
【梵】evaṃ mayā śrutam | ekasmin samaye
【漢】如是我聞。一時
【梵】བྷ་ག་ཝཱན་རཱ་ཛ་གྲྀ་ཧེ་ཝི་ཧ་ར་ཏི་སྨ་གྲྀ་དྷྲ་ཀཱུ་ཊེ་པ་རྭ་ཏེ་མ་ཧ་ཏཱ་བྷི་ཀྵུ་སཾ་གྷེ་ན་སཱ་རྡྷཾ་མ་ཧ་ཏཱ་ཙ་བོ་དྷི་ས་ཏྟྭ་སཾ་གྷེ་ན།
mahatā ca bodhisattva-saṃghena|
།བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་དགེ་འདུན་ཆེན་པོ་དང་ཐབ་གཅིག་ཏུ་བཞུགས་ཏེ།
【英】the Bhagavat dwelt at Rāgagṛha, on the hill Gṛdhrakūta, together with a large number of
【梵】ཏེ་ན་ཁ་ལུ་ས་མ་ཡེ་ན་བྷ་ག་ཝཱན་གམ་བྷཱི་རཱ་ཝ་སཾ་བོ་དྡྷཾ་ནཱ་མ་ས་མཱ་དྷིཾ་ས་མཱ་པན་ནཿ
【藏】།དེའི་ཚེ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཟབ་མོ་སྣང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་སྙོམས་པར་ཞུགས་སོ།
【英】At that time the Bhagavat was absorbed in a meditation, called Gambhīrāvasaṃbodha.
तेन च समयेनार्यावलोकितेश्वरो[⑤] बोधिसत्त्वो महासत्त्वो गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चरमाण एवं व्यवलोकयति स्म।
་་་ཨེ་ཝཾ་ཝྱ་ཝ་ལོ་ཀ་ཡ་ཏི་སྨ།
prajñāpāramitāyāṃ caryāṃ caramāṇa evaṃ vyavalokayati sma|
ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་སྤྱོད་པ་ཉིད་ལ་རྣམ་པར་བལྟ་ཞིང་་་
【英】And at the same time the great Bodhisattva Āryāvalokitesvara, performing his study
【梵】པ་ཉྕ་སྐ་ནྡྷཱཾ་སྟཱཾ་ཤྩ་སྭ་བྷཱ་ཝ་ཤཱུ་ཉཱན་ཝྱ་ཝ་ལོ་ཀ་ཡ་ཏི།
【藏】ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དེ་དག་ལ་ཡང་རང་བཞིན་གྱིས་སྟོང་པར་རྣམ་པར་བལྟའོ།
【英】thought thus: 'There are the five Skandhas, and those he (the Buddha?) considered
【梵】།ཨ་ཐཱ་ཡུ་ཥྨཱ་ཉྪཱ་རི་པུ་ཏྲོ་བུ་དྡྷཱ་ནུ་བྷཱ་ཝེ་ནཱ་རྱཱ་ཝ་ལོ་ཀི་ཏེ་ཤྭ་རཾ་བོ་དྡྷི་ས་ཏྟྭ་མེ་ཏ་ད་ཝོ་ཙཏ།
【藏】།དེ་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་མཐུས། ཚེ་དང་ལྡན་པ་ཤཱ་རིའི་བུས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་
【漢】時具壽舍利子承佛威力，白聖者觀自在菩薩摩訶薩曰。
Āryāvalokitesvara:
यः कश्चित् कुलपुत्रो[⑨] गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चर्तुकामः कथं शिक्षितव्यः ॥
【梵】yaḥ kaś cit kulaputro gambhīrāyāṃ prajñāpāramitāyāṃ caryāṃ cartu-kāmaḥ
【藏】 །རིགས་ཀྱི་བུའམ་རིགས་ཀྱི་བུ་མོ་གང་ལ་ལ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་སྤྱད་པ་སྤྱོད་པར[⑩]་འདོད་པ་དེས།
【漢】若善男子，欲修行甚深般若波羅蜜多者，複當雲何修學？
how is he to be taught?'
एवमुक्ते आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्व[11] आयुष्मन्तं शारिपुत्रमेतदवोचत् ॥
【梵】evam ukte Āryāvalokiteśvaro bodhisattvo mahāsattva āyuṣmantaṃ Śāriputram
【藏】 དེ་སྐད་ཅེས་སྨྲས་པ་དང་། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་་་
【漢】作是語已，觀自在菩薩摩訶薩答具壽舍利子言。
तेनैवं व्यवलोकितव्यम् । पञ्चस्कन्धांस्तांश्च स्वभावशून्यान् समनुपश्यति स्म।
།ཏེ་ནཻ་ཝཾ་ཝྱ་ཝ་ལོ་ཀི་ཏ་ཝྱམ། པ་ཉྕ་སྐན་དྷཱཾ་སྟཱཾ་ཤྩ་སྭ་བྷཱ་ཝ་ཤཱུ་ནྱཱན་ས་མ་ནུ་པ་ཤྱ་ཏི་སྨ།
gambhīrāyāṃ prajñā-pāramitāyāṃ caryāṃ cartur-kāmaḥ|
svabhāva-śūnyān samanupaśyati sma|
སྤྱོད་པར་འདོད་པ་དེས་འདི་ལྟར་རྣམ་པར་བལྟ་བར་བྱ་སྟེ། ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དེ་དག་ཀྱང་རང་བཞིན་གྱིས་་་་་་་
【漢】若善男子及善女人，欲修行甚深般若波羅蜜多者，彼應如是觀察：五蘊體性皆空。
he must think thus: There are five Skandhas, and these he considered as by their nature
【梵】རཱུ་པཾ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཻ་ཝ་རཱུ་པམ། རཱུ་པཱ་ནྣ་པྲྀ་ཐ་ཀྴཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཡཱ་ན་པྲྀ་ཐ་གྲཱུ་པམ། ཡ་དྲཱུ་པཾ་སཱ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཡཱ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཏ་དྲཱུ་པམ།
yad rūpaṃ sā śūnyatā yā śūnyatā tad rūpam|
སྟོང་པ་ཉིད་ལས་ཀྱང་གཟུགས་གཞན་མ་ཡིན་ནོ།
【英】Form is emptiness, and emptiness indeed is form. Emptiness is not different from form,
that is form.
एवं वेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानं च शून्यता।
【梵】evaṃ vedanā-saṃjñā-saṃskāra-vijñānaṃ ca śūnyatā|
【漢】如是受、想、行、識亦複皆空。
【梵】།ཨེ་ཝཾ་ཤཱ་རི་པུ་ཏྲ་སརྦ་དྷ་རྨཱཿ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ལ་ཀྵ་ཎཱ་ཨ་ནུ་ཏྤ་ནྣཱ་ཨ་ནི་རུ་དྡྷཱ་ཨ་མ་ལཱ་ཨ་ཝི་མ་ལཱ་ཨ་ནཱུ་ནཱ་ཨ་སཾ་པཱུ་རྞཱཿ།
amalā avimalā anūnā asaṃpūrṇāḥ|
དྲི་མ་མེད་པ། དྲི་མ་དང་བྲལ་བ་མེད་པ། བྲི་བ་མེད་པ། གང་བ་མེད་པའོ།
【英】Thus, O Śāriputra, all things have the character of emptiness, they have no beginning,
【梵】།ཏ་སྨཱ་ཏྟ་རྷི་ཤཱ་རི་པུ་ཏྲ་ཤཱུ་ནྱ་ཏཱ་ཡཱཾ་ན་རཱུ་པཾ་ན་ཝེ་ད་ནཱ་ན་སཾ་ཛྙཱ་ན་སཾ་སྐཱ་རཱ་ན་ཝི་ཛྙཱ་ནམ།
na vijñānam|
འདུ་བྱེད་རྣམས་མེད། རྣམ་པར་ཤེས་པ་མེད།
【英】Therefore, O Śāriputra, here in this emptiness there is no form, no perception, no name, no
【梵】།ན་ཙ་ཀྵུ་རྣ་ཤྲོ་ཏྲཾ་ན་གྷྲཱ་ཎཾ་ན་ཛི་ཧྭཱ་ན་ཀཱ་ཡོ་ན་མ་ནོ་ན་རཱུ་པཾ་ན་ཤ་བྡོ་ན་ག་ནྡྷོ་ན་ར་སོ་ན་སྤྲ་ཥྚ་ཝྱཾ་ན་དྷ་རྨཿ །
na raso na spraṣṭavyaṃ na dharmaḥ|
གཟུགས་མེད། སྒྲ་མེ། དྲི་མེད། རོ་མེ། རེག་བྱ་མེད། ཆོས་མེད་དོ[17]།
【英】No eye, ear, nose, tongue, body, and mind. No form, sound, smell, taste, touch and objects.
न चक्षुर्धातुर्यावन्न मनोधातुर्न धर्मधातुर्न मनोविज्ञानधातुः।
【梵】na cakṣur dhātur yāvan na mano dhātur na dharma-dhātur na mano-vijñāna-dhātuḥ|
【漢】無眼界，乃至無意識界。[18]
【梵】།ན་ཝི་དྱཱ་ནཱ་ཝི་དྱཱ་ན་ཀྵ་ཡོ་ཡཱ་ཝན་ན་ཛ་རཱ་མ་ར་ཎཾ་ན་ཛ་རཱ་མ་ར་ཎ་ཀྵ་ཡཿ །
【藏】།མ་རིག་པ་མེད། མ་རིག་པ་ཟད་པ་མེད་པ་ནས་རྒ་ཤི་མེད། རྒ་ཤི་ཟད་པའི་བར་དུ་ཡང་མེད་དོ།
【英】There is no knowledge, no ignorance, no destruction (of ignorance),' till we come to 'there
【梵】།ན་དུཿ་ཁ་ས་མུ་ད་ཡ་ནི་རོ་དྷ་མཱ་རྒཱ་ན་ཛྙཱ་ནཾ་ན་པྲཱ་པྟི་རྣཱ་པྲཱ་པྟིཿ །
【藏】 །དེ་བཞིན་དུ་སྡུག་བསྔལ་བ་དང་། ཀུན་འབྱུང་བ་དང་། འགོག་པ་དང་། ལམ་མེད། ཡེ་ཤེས་མེ། ཐོབ་པ་མེ།
【漢】無苦、集、滅、道，無智、無得，亦無不得。
and the path to it. There is no knowledge, no obtaining, no not-obtaining of Nirvāna.
तस्माच्छारिपुत्राप्राप्तित्वेन बोधिसत्त्वानां प्रज्ञापारमितामाश्रित्य विहरत्यचित्तावरणः[20]।
【梵】tasmāc chāriputrâprāptitvena bodhisattvānāṃ prajñā-pāramitām āśritya viharaty acittāvaraṇaḥ|
ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་འདི་ལ་བརྟེན་ཅིང་གནས་ཏེ། སེམས་ལ་སྒྲིབ་པ་མེད་ཅིང་་་
【英】Therefore, O Śāriputra, as there is no obtaining (of Nirvāna), a man who has approached
【梵】ཙི་ཏྟཱ་ཝ་ར་ཎ་ནཱ་སྟི་ཏྭཱ་ད་ཏྲ་སྟོ་ཝི་པ་རྱཱ་སཱ་ཏི་ཀྲཱ་ནྟོ་ནི་ཥྛ་ནི་རྭཱ་ཎཿ །
【藏】་་་སྐྲག་པ་མེད་དོ། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་ལས་ཤིན་ཏུ་འདས་ནས། མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་མཐར་ཕྱིན་ཏོ།
【英】But when the envelopment of consciousness has been annihilated, then he becomes free of
【梵】ཏྲྱ་དྷ་ཝ་ཝྱ་ཝ་སྠི་ཏཱཿ་སརྦ་བུ་དྡྷཱཿ་པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་མཱ་ཤྲི་ཏྱཱ་ནུ་ཏྟ་རཱཾ་ས་མྱ་ཀྶཾ་བོ་དྷི་མ་བྷི་སཾ་བུ་དྡྷཱཿ །
samyak-saṃbodhim abhisaṃbuddhāḥ|
བརྟེན་ནས། བླ་ན་མེད་པ་ཡང་དག་པར་རྫོགས་པའི་བྱང་ཆུབ་ཏུ་མངོན་པར་རྫོགས་པར་སངས་རྒྱས་སོ།
【英】'All Buddhas of the past, present, and future, after approaching the Prajñāpāramitā, have
सर्वदुःखप्रशमनमन्त्रः सत्यममिथ्यत्वात् ।
【梵】tasmāj jñātavyaḥ prajñā-pāramitā-mahā-mantro ’nuttara-mantro ’sam-asama-mantraḥ
【藏】།དེ་ལྟ་བས་ན་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྔགས། རིག་པ་ཆེན་པོའི་སྔགས། བླ་ན་མེད་པའི་སྔགས།
མི་བརྫུན[21]་པས་ན་བདེན་པར་ཤེས་པར་བྱ་སྟེ།
能除一切諸苦之咒，真實無倒。故知般若波羅蜜多是秘密咒。[22]
wisdom, the unsurpassed verse, the verse which appeases all pain - it is truth, because it is
【梵】།པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཡཱ་མུ་ཀྟོ་མ་ནྟྲཿ །
【藏】།ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་དུ་ཕྱིན་པའི་སྔགས་སྨྲས་པ།
【英】The verse proclaimed in the Prajñāpāramitā[24]:
तद्यथा गते गते पारगते पारसंगते बोधि स्वाहा।
【梵】tad yathā gate gate pāragate pārasaṃgate bodhi svāhā|
【漢】峨帝峨帝，波囉峨帝，波囉僧峨帝，菩提莎訶。
【梵】ཨེ་ཝཾ་ཤཱ་རི་པུ་ཏྲ་ག་མྦྷཱི་རཱ་ཡཱཾ་པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཡཱཾ་ཅ་རྱཱ་ཡཱཾ་ཤི་ཀྵི་ཏ་ཝྱཾ་བོ་དྷི་ས་ཏྟྭེ་ན།།
【藏】 ཤཱ་རིའི་བུ། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རྣམས་ཀྱིས། དེ་ལྟར་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་་་
【漢】舍利子，菩薩摩訶薩應如是修學甚深般若波羅蜜多。
【梵】ཨ་ཐ་ཁ་ལུ་བྷ་ག་ཝཱན་ཏ་སྨཱཏ་ས་མཱ་དྷེ་རྭ་ཡུ་ཏྟཱ་ཡཱ་རྱཱ་ཝ་ལོ་ཀི་ཏེ་ཤྭ་ར་སྱ་བོ་དྷི་ས་ཏྟྭ་སྱ་སཱ་དྷུ་ཀཱ་ར་མ་དཱཏ།
sādhukāram adāt|
འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་ལ་ལེགས་སོ་ཞེས་བྱ་བ་བྱིན་ནས།
【英】Then when the Bhagavat had risen from that meditation, he gave his approval to the
【梵】 །སཱ་དྷུ་སཱ་དྷུ་ཀུ་ལ་པུ་ཏྲ། །ཨེ་ཝ་མེ་ཏ་ཏྐུ་ལ་པུ་ཏྲ།
【梵】sādhu sādhu kula-putra| evam etat kula-putra|
anumodyate tathāgatair arhadbhiḥ||
ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་ལ་སྤྱད་པར་བྱ་སྟེ། དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་རྣམས་ཀྱང་རྗེས་སུ་ཡི་རང་ངོ་།
如來亦當隨喜。
Prajñāpāramitā be performed. As it has been described by thee, it is applauded by Arhat
【梵】 ཨི་ད་མ་ཝོ་ཙ་དྦྷ་ག་ཝཱན། ཨཱ་ན་ནྡ་མ་ནཱ་ཡུ་ཥྨཱ་ཉྪཱ་རི་པུ་ཏྲ་ཨཱ་རྱ་ཝ་ལོ་ཀི་ཏེ་ཤྭ་ར་ཤྩ་བོ་དྷི་ས་ཏྟྭཿ
【梵】idam avocad bhagavān| ānandamanāyuṣmāñ Chāriputra Āryāvalokiteśvaraś ca bodhisattvaḥ
abhyanandan||
སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་དང་། ཐམས་ཅད་དང་ལྡན་པའི་འཁོར་དེ་དག་དང་།
བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལ་མངོན་པར་བསྟོད་དོ། །
羅、乾闥婆等，聞佛所說，皆大歡喜，信受奉行。
Bodhisattva Āryāvalokitesvara, and the whole assembly, and the world of gods, men,
【梵】ཨི་ཏི་པྲ་ཛྙཱ་པཱ་ར་མི་ཏཱ་ཧྲྀ་ད་ཡ་སཱུ་ཏྲཾ་ས་མཱ་པྟམ།།
【藏】།ཤེས་རབ་སྙིང་པོ་རྫོགས་སོ།།
【英】Here ends the Prajñā-pāramitā-hṛdaya-sūtra.
